در پی انتشار خبری مبنی بر بازداشت چند نفر در جمهوری خودمختار نخجوان به دلیل توزیع هدایایی در میان کودکان با هدف معرفی حضرت  مهدی (عج) در مساجد، توجه افکار عمومی بار دیگر به وضعیت آزادی‌های مذهبی و نحوه مواجهه دولت جمهوری آذربایجان با مظاهر دینداری مردمی جلب شده است. بر اساس گزارش منتشرشده، این افراد که برخی از آنان روحانی و برخی دیگر کارمند رسمی نهادهای فرهنگی بوده‌اند، در سه مسجد در منطقه «نهْرَم» شهرستان بابک مراسمی به مناسبت میلاد امام مهدی (عج) برگزار کرده‌اند که طی آن به کودکان شیرینی، آب‌میوه، اسباب‌بازی و برگه‌هایی با احادیث اخلاقی توزیع شده است. این اقدام اما از سوی مقامات امنیتی به‌عنوان تخلف از قوانین مربوط به برگزاری مراسم دینی تلقی و منجر به تشکیل پرونده قضایی و جریمه مالی سنگین برای متهمان شد.

لینک خبر: https://pravda.az/news/185939

بر اساس این خبر، چند نکته مهم قابل تأمل است:

1. تداوم سیاست‌های محدودکننده دینی و کنترل سخت‌گیرانه بر شعائر شیعی

بازداشت افراد به دلیل برگزاری مراسمی با محتوای صرفاً اخلاقی و غیرسیاسی، آن هم در فضای داخلی مساجد و با حضور کودکان، نشان از تداوم سیاست‌های سخت‌گیرانه جمهوری آذربایجان نسبت به مظاهر مذهبی به‌ویژه آیین‌های مرتبط با تشیع دارد. چنین برخوردهایی حتی در قالبی ساده چون توزیع هدیه به کودکان، بیانگر این واقعیت است که دولت، دینداری مردمی را نه به‌عنوان بخشی از فرهنگ جامعه، بلکه به‌مثابه تهدیدی امنیتی تلقی می‌کند.

۲. نگرانی دولت از نفوذ فرهنگی ایران و نمادهای مهدوی

موضوع ولادت امام مهدی (عج) در ادبیات دینی شیعه، مفهومی عمیق با بار فرهنگی و الهیاتی دارد. در سال‌های اخیر، دولت باکو با حساسیت زیادی نسبت به مراسم مرتبط با امام زمان (عج)، عاشورا، و سایر مناسبت‌های شیعی برخورد کرده است؛ چرا که این مراسم‌ها را در پیوند با نفوذ معنوی جمهوری اسلامی ایران می‌بیند. این خبر نیز، در امتداد همین نگاه امنیتی قابل ارزیابی است.

۳. قانون‌مندسازی سرکوب مذهبی با استفاده از مواد اداری

ارجاع پرونده این افراد به دادگاه و استناد به ماده ۵۱۵.۰.۲ قانون تخلفات اداری که ناظر به «برگزاری غیرمجاز مراسم دینی» است، نشان‌دهنده‌ی آن است که چارچوب‌های قانونی در جمهوری آذربایجان به‌گونه‌ای تنظیم شده که فضای تنگ و محدود برای دینداری ایجاد کرده و زمینه‌ی سرکوب هرگونه ابتکار دینی مردمی را فراهم می‌سازد، حتی اگر آن ابتکار کاملاً صلح‌آمیز و فرهنگی باشد.

۴. شکاف میان دینداری رسمی و مردمی

نکته مهم دیگر آن است که در میان افراد بازداشت‌شده، نه‌تنها افراد عادی بلکه روحانیون و حتی کارمند رسمی اداره فرهنگ نیز حضور داشته‌اند. این امر نشان می‌دهد که شکاف میان دینداری مردم و خط رسمی حکومت، تنها محدود به بدنه اجتماعی نیست، بلکه در نهادهای رسمی نیز افرادی وجود دارند که برخلاف سیاست‌های اعلانی حکومت، به دینداری مردمی و سنتی پایبندند.

۵. نخجوان؛ منطقه‌ای برای آزمون سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تر

در سال‌های گذشته، جمهوری خودمختار نخجوان به عنوان آزمایشگاه سیاسی برای اجرای سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تر نسبت به سایر مناطق آذربایجان شناخته شده است. برخورد با دینداران، کنترل بر ائمه جماعات، محدودیت بر آموزش دینی و اکنون بازداشت به دلیل توزیع هدیه مذهبی، همگی در همین چارچوب قابل فهم‌اند.

خبر بازداشت افراد به دلیل مشارکت در یک مراسم ساده و اخلاقی به مناسبت ولادت امام مهدی (عج)، زنگ خطری است برای وضعیت آزادی‌های دینی در جمهوری آذربایجان. تداوم این رویکرد نه تنها موجب تضعیف هویت مذهبی جامعه می‌شود، بلکه در بلندمدت به بی‌اعتمادی گسترده و دوگانگی میان مردم و ساختار سیاسی منجر خواهد شد. حاکمیتی که در مقابل احترام به پدر و مادر، بازی کودکانه، و پرچم ملی نیز حالت تدافعی به خود می‌گیرد، ناخواسته در حال تضعیف سرمایه اجتماعی خود است.